Kadir Demir Yazdı: Erbaa Demirciler Sokağı 2

Erbaa Demirciler Sokağı (Bölüm 2)

Erbaa ‘ da yeni sanayii faaliyete başlayınca tüm motorlu taşıtlarla ilgili işyerleri demirciler sokağından taşınmıştı.

O Yıllarda Erbaa ‘ da binaların büyük çoğunluğu odun çok azı da kömürlü sobalar vasıtasıyla ısıtılmaktaydı . Kış  mevsimi yaklaşınca evlerde bulunan eski soba ve bu sobalara ait muhteviyat gözden geçirilir eksik ya da yıpranmış bir şey varsa tamir ya da yenilenirdi. .Bunların temin yeri çoğunlukla Demirciler sokağında olmakla beraber .  az da olsa başka mahallelerde de  vardı. Ayrıca  banyo kazanları kaynak tamir işleri de   bu sokakta yapılırdı.

Kuzine sobalar ısınma haricinde üstüne konulan kazanlardan  elde edilen sıcak su ile çamaşır, bulaşık, yemek hatta yıkanma işlerinin yanında tepsi bölümünde pişirilen sarı burmalar . Patates kızartması. börekler ve nar gibi kızaran hamsi balığı odun yandıktan sonra kalan közün mangala konulup dolma gibi ağır ateşte pişen yemekler mangalın altında uyuyan evin kedisi, soba boruları üzerine tutturulan teller üzerine kurusun diye yıkanıp asılan çamaşırlar, ,bazan tüten soba borusu ,çok sıcak oldu biraz kapıyı açalım muhabbetleri ve soğuktan gelip soba başında ısınırken yapılan sohbetler bütün bunların alt yapısı ve lokomotifi Demirciler sokağıydı.

Kuzine sobasının yanında yakması kullanılması  kolay odayı hemen ısıtan gürül gürül yanan bir de küçük teneke sobalar vardı. Soba mevzusu o yıllarda çok önemli olduğundan hatırlamak adına bu konuyu biraz uzattım.

Süvari tekniğini bulan yani ata binen ilk kavim Türklerdir.  At, binicisine son derece yüksek hareket, sürat ve manevra üstünlüğü sağlıyordu. Türk tarihinde ve töresinde ayrı bir yeri olan At hakkında çok Atasözü, deyim vardır. Atlar şiirlerimizde ve türkülerimizde yer edinmiştir.

Biz Tufanı yarattık uyku uyurken batı,

Nuh doğmadan kişnedi ordularımızın atı.( Nihal Atsız )

Zincir şu şekildeydi At ve merkeple yük getirilir ,bunlardan kazanılan parayla nal, semer gibi ihtiyaçları karşılamak için demirciler sokağına gelinir iş bitiminde şimdi ki gibi nasıl sanayiye araç götürülüp yakıt alınıyorsa o zaman da hem tarımsal ihtiyaçlar hem hayvan yemleri at takımları semerleri buradan temin edilerek mahallelere ve köylere dönülürdü.

Büyüklerimizden atlarla Erbaa’ dan çok uzak yerlere gidip geldiklerini duyardık . ‘Hatta gelin ata binmiş ya nasip demiş ‘diye bir atasözü dahi var bu söz farklı bir anlam taşısa da düğünlerde ata binildiği ortaya çıkıyor. At arabalarıyla  başta odun, tütün ile yaylı at arabalarıyla da şehir içi  taşımacılık çok yaygındı .Yine merkepler de odun ,tütün başta olmak üzere bu işlerde kullanılırdı.Bu sebeplerden at ve merkep başta olmak üzere binek hayvanlarının nal . semer , yular gibi ihtiyaçları icin demirciler sokağına gidilirdi.

Kısaca nal nasıl çakılırdı ondan bahsedelim ; At toynaklarının dışında tırnağa benzeyen sert bir yapı mevcuttur. Tırnaktan sadece biraz daha kalındır. Nalbant nalı sıcak ve kurşun çivilerle bu dış duvara tutturur. Bu çiviler dolayısı ile atın acı çektiğini sananlar yanılıyor çünkü bu kısımda hiç sinir bulunmaz. Atlar ortalama bir buçuk ayda bir nallarını değiştirirler. nalbanttın bir çift nal yapması yaklaşık 15 dakika sürer. Bir nalbant nalı çekiçlerken, diğeride diğer nalı ısıtır. Atın toynakları gibi ön ve arka nallarda farklı şekillerdedir. Öncekiler daha yuvarlaktır. Arkadakiler ise daha ovaldir. Çünkü atların arka toynakları yere daha iyi basabilmeleri için vardır. Nalbantlar iki kıvrımı da çekiçlerler ve köşeleri klips denen yüksek kenarlara doğru kıvırırlar. Bu işlem nalın toynağa oturmasını sağlar.

Rahmetli  Hayrullah Asar  Bey   en eski demirci ustalarından iyi bir zanaatkardı çocukluk zamanım da çalışma şeklini görmüştüm hatırladığım kadarıyla başta at arabası ve muhteviyatıyla ilgili  işler olmak üzere büyük bir emek  sarfederdi yanında oğullarıyla çalışırdı özetle yaptıkları iş;  odun kömürü yakılır kor olur bu ateşin içine çelik maddesi atılır ateşten çıkan parça suya batırılır sudan çıkarılıp carka  vurulur ve bu şekilde yapılan zanaatkarllık sonucu balta, nacak, çapa gibi tarımsal el aletleri üretimi yapılırdı tamamen el emeği ve özveri isteyen bir zanaattı .  Recep ve Rıfat Asar kardeşler günümüzde bu mesleği devam ettiren ender zanaatkarlardır.

Semer genel anlamda at, katır, eşek gibi yük hayvanlarının sırtına vurulan, ana yapının üzerine ağaç iskelet geçirilerek üretilen, genellikle yük taşımak için, bazen de biniş amaçlı kullanılan bir araçtır.

Semerin yapım aşamasında ise; iskelet kısmını oluşturmak için meşe ya da kayın ağacından kesilen dallar ya da söğüt ve çınar ağacı kullanıldığı, , kamış, deri, kaş, , bez, , , makas ve bıçak, demir halkalar ve kulplar, kepe (kepene), kerpeten, testere, keser, törpü, bizler, keski, ağaç tokmak gibi araç ve gereçler kullanılmaktaydı.

Saraç ; Araba çeken hayvanların kayış ve koşum takımlarıyla, binek hayvanlarının sırtına konulan ve oturmaya yarayan eyerleri yapan, satan, işleyen ya da süsleyen zanaatkarlardır. Eskilerden bu mesleğe hala devam eden  Saraç Fevzi Yüksel ve torununun Erbaa ‘ da at  takımıyla birlikte  benzer bir iş olan branda ve kemer işi yapmaktadırlar .

Gelisen teknoloji ve at merkep gibi hayvanların azalıp tarım ve taşıma işlerinde kullanmaması bu mesleklerin gençler tarafından tercih edilmemesi gibi etkenler bir arada değerlendirildiğinde  sadece Erbaa ‘ da değil her yerde bu mesleklerin bitmesine ve tatlı hatıralarda kalmasına sebep olmuştur.

Ömrünü bu mesleğe verip rahmetli olan bazı usta ve zanaatkarlar ; Hayrullah Asar, Ahmet Demirkıran  Nalbantlar Duran, Abdullah Koral kardeşler ve Veli Soy Semerci Süleyman Sunar ve Osman Sunar , Demirci Kadir Narman, Kalaycı Yaşar usta, Saraç Kadir işeri, Yayık imalatçısı Ramazan Top, Çilingir ustası  Ahmet Aksoy ve son vefat ettiğini duyduğumuz sobacı Hamdi Yazıcı Allah rahmet eylesin Mekanları cennet olsun.

ismini  Unuttuğumuz ve eserleriyle anılan bir çok usta o dönemlerin sanatkârları , zanaatkarları hem de maddiyata önem vermeyen kanaatkar insanlarıydı Hepsinin mekanı cennet olsun.

” Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir ”        Mustafa Kemal Atatürk

Kadir Demir 03/02/2021